نشست چهارجانبه کشورهای تاجیکستان، روسیه، پاکستان و افغانستان ضمن تامین نیازهای متقابل و مشترک می تواند به تحکیم همکاری های بینا منطقه ای منجر شود.

سومین دور نشست گروه چهار جانبه پاکستان، افغانستان، روسیه و تاجیکستان روز جمعه دوم سپتامبر ( 11شهریور) در شهر دوشنبه انجام شد. این گروه چهارجانبه در سال 2009 فعالیت خود را با هدف بهبود روابط و گسترش همکاری های اقتصادی، مبارزه با تروریسم، همکاری های فرهنگی و همچنین مبارزه با مواد مخدر آغاز کرد. اولین نشست این گروه در شهر دوشنبه و در جولای 2009 صورت گرفت و نشست دوم آن در آگوست سال 2010 در شهر سوچی روسیه صورت گرفت.
نتیجه سومین دور این نشست چهارجانبه را می توان در اعلامیه نهایی آن مشاهده نمود. در این اعلامیه بر تقویت همکاری بین چهار کشور، مبارزه با تروریسم و مواد مخدر تأکید شد. در این نشست هیات پاکستانی به رهبری آصف علی زرداری رییس جمهور پاکستان و همراهی احمد مختار وزیر دفاع، حناریانی وزیر خارجه و دکتر عاصم حسین وزیر نفت و منابع طبیعی شرکت کردند. رؤسای جمهور سه کشور دیگر نیز با هیات های همراه متشکل از وزرا و مقامات ارشد در این نشست شرکت کردند. با توجه به دعوت زرداری، قرار است دور بعدی این نشست چهار جانبه سال آینده در اسلام آباد برگزار شود.
برای تحلیل بهتر این نشست چهار جانبه باید به دو سطح نمایی (شکلی) – محتوایی توجه کرد:

* لایه های نمایی نشست چهار جانبه
--------------------------------------
لایه نمایی نشست چهار جانبه به آنچه در ظاهر مذاکرات اتفاق افتاده و همچنین به دستور کارها و مذاکرات حاشیه ای این نشست می پردازد. مهمترین جنبه در این سطح موضوعات محور در مذاکرات است. تلاش مشترک جهت ارتقای صلح و امنیت، افزایش همکاری و ارتقای روابط، مباحث مربوط به حمل و نقل و انرژی مهمترین بخش این مذاکرات را تشکیل می دادند. این محورها بیانگر آن است که موضوعات امنیتی – اقتصادی بن مایه های اصلی این نشست چهار جانبه را تشکیل داده است. در حاشیه این نشست دیدارهای دو جانبه نیز انجام شد. رئیس جمهور افغانستان با رؤسای جمهور سه کشور روسیه، تاجیکستان و پاکستان دیدار نمود.
آصف علی زرداری با رییس جمهور روسیه و مدودف رییس جمهور روسیه با امام علی رحمانف رییس جمهور تاجیکستان گفت وگوهای جداگانه و دو جانبه داشتند. رؤسای جمهور دو کشور درباره امنیت دو کشور، امنیت منطقه و همکاری نظامی روسیه با تاجیکستان مذاکره و تبادل نظر کردند و در پی آن قرارداد توسعه پایگاه نظامی روسیه در تاجیکستان 49 سال دیگر تمدید شد. مذاکرات دمیتری مدودف – امام علی رحمانف نیز دارای چارچوب های اقتصادی – امنیتی بود. روابط اقتصادی مخصوصاً حوزه انرژی محور دیگر مذاکرات مسکو – دوشنبه بود. روسیه اعلام آمادگی کرد که در بحث انتقال انرژی از قرقیزستان و تاجیکستان به دو کشور افغانستان و پاکستان در طرح موسوم به کاسا ـ 1000 سرمایه گذاری خواهد کرد. همچنین مدودف خواستار تهیه یک نقشه راه برای گسترش همکاری های چهارجانبه در موضوعات حمل و نقل، کشاورزی، صنایع غذایی و زیر ساخت کشورهای حاضر در جلسه شد.

** لایه های محتوایی نشست چهار جانبه
-------------------------------------------
با توجه به تاریخ معاصر، کشورهای شرکت کننده در نشست چهار جانبه را می توان بر اساس ائتلاف های قدرت در افغانستان به دو دسته تقسیم کرد. در یک سو تاجیکستان و مسکو قرار می‌گیرند که از نیروهای ائتلاف شمال یا جهادگران حمایت می کردند در سوی دیگر پاکستان قرار دارد که با حمایت و به رسمیت شناختن دولت طالبان و کمک به این گروه خود را از سایر کشورها جدا ساخت و در کنار امارات و عربستان قرار گرفت. همین تقسیم بندی تاریخی را می توان با قالبی متفاوت بر اوضاع جاری منطبق کرد. در آن دوران پاکستان با حمایت از طالبان در مقابل آمریکا و در تضاد با جهت گیری ها آمریکا قرار داشت اما اکنون پاکستان با عضویت در این نشست چهار جانبه با وجود اختلاف با ایالات متحده همراه آمریکا و همگام روسیه است.
پاکستان به این دلیل همگام آمریکاست که در مبارزه با تروریسم سیاست های خود را در مسیر خط مشی آمریکا دراین زمینه تعریف کرده است و از موضع آمریکا – به عنوان شریک استراتژیک این کشور در جنگ افغانستان – حمایت می‌کند، اما مدتی است که در درون ائتلاف ذکر شده لایه هایی از اختلاف به دلایلی همچون اخراج مستشاران نظامی آمریکایی، ممانعت از تحرک زیاد و خارج از چارچوب دیپلمات های آمریکایی، تجاوز آمریکا به خاک پاکستان در جریان قتل بن لادن و کشتن دو شهروند پاکستانی توسط ریموند دیویس تبعه آمریکایی، بروز کرد تا جایی که پاکستان را به سمت تقویت همکاری با کشورهایی غیر از ایالات متحده سوق داد.
مذاکرات رؤسای جمهور پاکستان و روسیه یکی از نمودهای ائتلاف جدید است که در ماههای اخیر چند بار در سطوح مختلف و حول موضوعات متفاوت تکرار شده است. در مقابل، روسیه که از حضور آمریکا در افغانستان و همکاری این کشور با پاکستان احساس رضایت نمی کند با برگزاری دوره های نشست چهار جانبه سعی دارد دیپلماسی موازی را با ایالات متحده دنبال کند.
در این میان تاجیکستان پلی است که می تواند ضمن بهره گیری از عواید این نشست، همکاری استراتژیک و سنتی خود را با روسیه عمیق تر کند.

موضوع دیگر در این مذاکرات لایه منطقه ای و بینا منطقه ای است. در سطح منطقه ای رؤسای جمهور افغانستان و پاکستان از منطقه جنوب آسیا و رئیس جمهور روسیه با یکی از کشورهایی که به زعم خود در حیات خلوت مسکو یعنی آسیای مرکزی قرار دارد گفت وگو کردند. تحکیم روابط در سطح منطقه ای گامی برای رسیدن به مناطقی منسجم و لازمه همکاری های بینا منطقه ای است. این چهار کشور حلقه هایی از یک زنجیر برای رسیدن به دیگری و شکل دادن به یک ائتلاف جدید هستند. آنها می توانند مجموعه جدیدی را با محوریت روسیه شکل دهند زیرا موضوعاتی که هر یک دنبال می کنند مشترک و یا مکمل دیگری است.

از دیگر موضوعات مشترک این گروه مسایل اقتصادی است که هر یک به دنبال تأمین حداکثری منافع ملی خود دراین زمینه است. پاکستان و بنادر آن می توانند ترمینالی برای واردات کالا به سایر کشورهای این مجموعه و یا صادرات از سه کشور دیگر به این مجموعه باشد. در این مسیر صنعت و تکنولوژی روسی می‌تواند برای سایرین مورد استفاده قرار گیرد.

تروریسم و مواد مخدر موضوع مشترک دیگر چهار کشور است. با توجه به این که بیش از 90 درصد مواد مخدر دنیا در افغانستان تولید می شود، کشورهای همجوار افغانستان از این موضوع دچار مشکلات متعدد هستند. تاجیکستان و روسیه به عنوان یکی از مسیرهای ترانزیت مواد مخدر به اروپا هستند. قرابت جغرافیایی و مرزی تاجیکستان وافغانستان نیز سبب ورود عناصر افراطی به این کشور شده است. علاوه براین روسیه معتقد است تروریست ها صدمات شدیدی به این کشور تحمیل می کنند. حادثه تروریستی در مترو مسکو یکی از مصادیقی است که مقام های روسی دراین زمینه مطرح کردند.

موضوع دیگر حضور آمریکا در افغانستان و به خصوص موضوع قرارداد همکاری های استراتژیک این کشور با افغانستان است. سه کشور تاجیکستان، روسیه و پاکستان نسبت به این قرارداد معترض بوده و آنرا تهدیدی برای صلح و امنیت منطقه می دانند. موضوعی که در همکاری چهار کشور مکمل تلقی می شود انرژی است. روسیه دارنده منابع غنی انرژی و درپی مصرف کننده است و کشورهای افغانستان و پاکستان به شدت به انرژی نیازمند هستند. لذا نیاز به تولید انرژی در روسیه با نیاز به مصرف در افغانستان، پاکستان و تاجیکستان تکمیل می شود.
بنابراین نشست چهارجانبه بر اساس نیازها و دغدغه های مشترک کشورهای مذکور انجام می گیرد و اشتراک منافع و دیدگاه کشورهای تاجیکستان، روسیه، پاکستان و افغانستان را به سمت همگرایی سوق می دهد.